Technologia może nas izolować od siebie nawzajem, może nas rozpraszać, może wzbudzać w nas strach. I czasem te trzy elementy mogą wystąpić jednocześnie. Technologia może stać się naszym własnym więzieniem. Ale też paradoksalnie technologia może nas bardzo do siebie zbliżyć i stać się jedynym możliwym sposobem komunikacji.

Nauczanie na odległość

Nauczanie na odległość wymaga od nas planu i strategii. Wymaga od nas czasu, cierpliwości i otwartości na nowe rozwiązania. Najpierw powinniśmy zadać sobie pytanie: jaki jest nasz cel? Co chcemy osiągnąć i co tak naprawdę jest teraz najważniejsze? Czy rzeczywiście powinno nam chodzić tylko o wiedzę teoretyczną czy może równie ważne będzie rozwijanie kompetencji, uczenie odpowiedzialności, samodzielności, planowania i organizacji?

Nauczanie zdalne to proces. Nie jesteśmy systemowo do tego przygotowani, dlatego musimy zachować zdrowy rozsądek i uważność na wszystkich uczestników tego procesu, a są nimi nie tylko nasi uczniowie, ale także rodzice naszych uczniów i my sami – nauczyciele. Wszyscy zostaliśmy w ostatnich dniach postawieni w nowej dla nas sytuacji. Tylko zachowując spokój i rozsądek jesteśmy w stanie powoli odnajdywać się w nowej sytuacji.

Postaw na relacje

Relacje są w tym momencie paradoksalnie jeszcze bardziej ważne niż wcześniej. Wszyscy zaczynamy funkcjonować w nowej przestrzeni. Przestrzeni wirtualnej, z którą każdy ma inne doświadczenia i która nie była dotychczas podstawowym środowiskiem naszej pracy.

Te pierwsze dni, a nawet tygodnie uczmy się cierpliwości i bądźmy elastyczni. Wykorzystajmy ten czas, aby zorganizować i zaplanować proces uczenia. Aby wyselekcjonować treści, podzielić i wybrać materiał, zrobić rozpiskę. Zastanówmy się, w jaki sposób chcemy uczyć, jakie mamy możliwości, kiedy i w jaki sposób będziemy dostępni dla naszych uczniów – czy w czasie rzeczywistym czy w ramach konsultacji w określonym z góry czasie.

Pozwólmy sobie na dostosowanie się do nowych sytuacji. Pozwólmy sobie na bycie elastycznym pod względem potrzeb, możliwości i efektów naszych działań, które po prostu mogą się nie sprawdzić. Nastawmy się na eksperymentowanie i uczenie się na błędach. To też ważny element edukacji.

Co nagle, to po diable

Zaplanujmy sobie najbliższy czas, ale w perspektywie długofalowej. Nie działajmy po omacku i na szybko, bo się pogubimy. Przygotowując zadania i materiały dla uczniów, weźmy pod uwagę, że nasz przedmiot nie jest jedyny, że być może w domu cała rodzina pracuje zdalnie. Weźmy pod uwagę aspekt technologiczny i warunki, jakie mają nasi uczniowie w swoich domach.

Nauczanie zdalne musimy zacząć od siebie. Nie polega ono na przesyłaniu uczniom materiału, który mają sami w domu przerobić. Zacznijmy od prostego i przejrzystego materiału. Wykorzystajmy narzędzia, które nie są zbyt skomplikowane w użytkowaniu i nie wymagają ingerencji kogoś drugiego. Jeśli sami nie mamy możliwości, aby wesprzeć uczniów, zrezygnujmy z takich narzędzi i aplikacji. Nie generujmy niepotrzebnych problemów.

Wykorzystajmy ten czas i tę przestrzeń również na to, aby pokazać jak kreatywnie i pozytywnie można wykorzystać smartfon w procesie uczenia się: do nagrywania filmików, robienia zdjęć, zrobienia animacji poklatkowej z wykorzystaniem dostosowanych darmowych aplikacji. Teraz może to być jedno z podstawowych narzędzi ucznia, za pomocą którego będzie wykonywał zadania czy też nam je dostarczał.

Nie samym ekranem człowiek żyje

Nie zapominajmy, że dzieci nie mogą spędzać ciągle czasu przed ekranem. Spróbujmy w taki sposób zaplanować i zaaranżować działania, aby angażowały ich także w inny sposób – w wykonanie plakatu, mapy myśli, lapbooka, książeczki papierowej, gazety, stworzenie gry planszowej z kartami, przepisu na potrawę lub deser, którego wykonanie potem dzieci udokumentują, odegranie scenki lub dialogu i nagranie jej na telefonie, stworzenie komiksu – generalnie wszystko, co ich odsunie na jakiś czas od siedzenia stricte przed monitorem, a zmotywuje do działania, zaciekawi, wyzwoli kreatywność.

Troska o dobrostan i świadomość o rozwój społeczno-emocjonalny uczniów

To ważny element sytuacji, w której wszyscy się znaleźliśmy. Nie zapomnijmy o tych (nie)zwykłych elementach uczenia na odległość. Proste pytania dotyczące samopoczucia, zwykłych codziennych czynności i aktywności, form spędzania czasu, małych codziennych radości powinny stać się integralną częścią naszych kontaktów z uczniami i rodzicami. Świetną aktywnością jest zabawa pt. „róże i kolce”, polegająca na podaniu przez uczniów dwóch informacji na dzień dobry: pozytywnej i fajnej, czyli róży oraz kolca, czyli czegoś, co nam nie wyszło, co jest kolcem dnia dzisiejszego albo tygodnia, albo czasu od momentu naszego ostatniego spotkania. To ćwiczenie możemy także potraktować jako osobne, odnoszące się do zaistniałej sytuacji związanej z kwarantanną i koronawirusem. Możemy poprosić uczniów o narysowanie symbolicznej róży i kolca, opisanie, a później w miarę możliwości omówienie swoich obserwacji.

Pamiętajmy o relacjach, o empatycznym podejściu, o zrozumieniu – pamiętajmy, że wcześniej czy później wrócimy do szkoły i staniemy wszyscy twarzą w twarz z naszymi uczniami i rodzicami. Fajnie będzie, jeśli wszyscy uśmiechniemy się do siebie i będziemy potrafili spojrzeć sobie prosto w oczy.

Wsparcia potrzebuje każdy z nas

Sytuacja izolacji, odosobnienia, pozbawienia codziennych rytuałów, działanie pod presją i w stresie oraz ciągłym lęku o siebie i bliskich nie stwarzają komfortowych warunków do pracy.

Frustracja w nas wzbiera, emocje sięgają zenitu, doświadczamy siebie w zupełnie innych wersjach.

Do tego dochodzi zmęczenie, wyczerpanie, zagubienie, poczucie bezsilności, długi czas spędzany przy komputerze i jednocześnie mała ilość snu. To wszystko jest jak wielka tykająca bomba, która nie wiadomo, kiedy wybuchnie. Wystarczy niewielki zapalnik, a czujemy, że zaraz eksplodujemy. Wszyscy potrzebujemy wsparcia: uczniowie, rodzice i nauczyciele.

To właśnie samopoczucie nauczycieli jest niezwykle ważne, ponieważ bezpośrednio i pośrednio wpływa na uczniów i jakość pracy. Zadbajmy także o ich dobrostan. Słowa wsparcia i otuchy należą się wszystkim pedagogom, którzy zmagają się z tą trudną sytuacją i wyzwaniem, jakim jest zdalne nauczanie. Okażmy sobie nawzajem zrozumienie. Bądźmy dla siebie wyrozumiali i cierpliwi. Twórzmy wirtualne pokoje nauczycielskie, rozmawiajmy, mówmy o swoich uczuciach. Dzwońmy do bliskich, znajomych, nie bójmy się prosić o pomoc. 

Wskazówki w pigułce

1. Zrób rozeznanie wśród uczniów i rodziców dotyczące dostępności i możliwości technologicznych.
2. Daj sobie czas na praktykę i zadbaj o odpowiednią ilość prób i testów nie tylko z uczniami.
3. Sformułuj jasne oczekiwania i wymagania dla uczniów, które przedstawisz także rodzicom.
4. Zaplanuj działania długofalowo.
5. Zadbaj o odpowiednie narzędzia i przestrzeń do działania.
6. Ustal formy kontaktu z uczniami, częstotliwość, czas i miejsce.
7. Zaprojektuj i zaplanuj działania włączające samodzielne uczenie się uczniów.
8. Zadbaj o dobrostan cyfrowy.
9. Wybierz odpowiednie narzędzia, zapoznaj się z nimi i się ich trzymaj w myśl zasady – mniej znaczy więcej.
10. Przygotuj pomysły na kreatywne i oryginalne wykonywanie zadań poza ekranem.

Marta Florkiewicz-Borkowska
Trenerka edukacyjna, nauczycielka języka niemieckiego w Szkole Podstawowej im. Karola Miarki w Pielgrzymowicach. Autorka artykułów dotyczących wykorzystywania nowoczesnych technologii oraz zastosowania arteterapii w edukacji. Prelegentka na licznych konferencjach edukacyjnych, współorganizatorka całodniowej konferencji EduMocOnline, dyplomowana arteterapeutka. Propagatorka wykorzystywania gier planszowych, zabaw aktywizujących i metod kreatywnych w edukacji oraz łączenia offlinu z onlinem. Kreatorka nowoczesnych rozwiązań w edukacji. Koordynatorka wielu projektów. Działaczka społeczna. Nauczycielka Roku 2017. Laueratka tytułu Microsoft Innovative Educator Expert 2018-2019 i 2019-2020. Wpisana na listę 100 osób szczególnie zasłużonych w zakresie rozwijania kompetencji cyfrowych w Polsce 100 SPRUC 2019. Należy do społeczności Superbelfrzy RP.